Temelde Gönye Neden Yapılır? İnsan Zihninin Düzgünlük Arayışı Üzerine Psikolojik Bir Bakış
Bir psikolog olarak her zaman şunu merak ederim: İnsan neden “düzgün” olana bu kadar tutkundur? Neden hatasız, dengeli, ölçülü olmayı ister? Belki de bu sorunun cevabı, basit bir gönyenin varlık nedeninde gizlidir. Çünkü gönye sadece bir marangoz aleti değil, insan zihninin düzen arayışının somut hâlidir.
Gönye, iki çizgi arasındaki mükemmel açıyı bulmak için yapılır. Peki ya insan zihni? O da iki duygusu, iki düşüncesi, iki kararı arasında sürekli olarak denge kurmaya çalışmaz mı?
Bilişsel Düzeyde Gönye: Zihnin Simetri Takıntısı
Bilişsel psikolojiye göre insan beyni, düzeni ve simetriyi ödüllendirir. Düzgün olanı algılamak kolaydır; çünkü zihnimiz karmaşayı azaltmaya programlıdır. Tıpkı bir gönye gibi, beyin de çevresindeki “eğrilikleri” düzeltme eğilimindedir.
Leon Festinger’in bilişsel çelişki (cognitive dissonance) teorisi bu noktada bize ipucu verir: Zihnimiz, içsel tutarsızlığa dayanamaz. Bu yüzden kendi davranışlarımızı, düşüncelerimizi, hatta duygularımızı “ölçüp biçeriz.” Gönye, bu ölçme çabasının dışa yansımasıdır.
Bir marangoz tahtayı hizalarken, insan da düşüncelerini hizalar. İçsel gönyemizi kullanarak “doğru olanı” bulmaya çalışırız. Ancak bu doğru, çoğu zaman bizim duygusal veya sosyal bağlamımıza göre şekillenir.
Duygusal Düzeyde Gönye: İçsel Dengeyi Aramak
Gönye, kusursuz açıları yakalamak için yapılır. Ancak insan duyguları nadiren kusursuzdur. Bu yüzden gönye, bir denge arayışının sembolü hâline gelir. Duygusal psikoloji, insanların içsel dünyalarında da bir tür “ölçü” aradığını söyler.
Örneğin, öfke ve sevgi gibi zıt duygular arasında gidip geliriz. Bazen fazla öfke, bazen aşırı sevgi, bizi duygusal olarak eğriltir. Zihnimiz ise sürekli bu duyguları hizaya getirmeye çalışır. Gönye, işte tam da bu içsel hizalama sürecinin mecazıdır.
“Ne kadar düzgün hissetmem gerek?”
Bu soru, her insanın kendi içindeki gönye ile hesaplaşmasıdır. Duygusal olarak mükemmeli aramak, bazen bizi katılaştırır; bazen de içsel çatışmalarımızı artırır.
Belki de önemli olan, “düzgün olmak” değil, “dengeyi hissedebilmek”tir.
Sosyal Düzeyde Gönye: Normlar, Uyumluluk ve Kabul
İnsan sosyal bir varlıktır ve toplumun gönyesi her bireyin davranışını şekillendirir. Sosyal psikoloji, bireyin içinde bulunduğu grubun normlarına uyum sağlama eğiliminde olduğunu gösterir.
Toplumun kuralları, ahlaki ölçütleri ve beklentileri, görünmez bir gönye gibi bireyleri hizaya sokar. Stanley Milgram’ın itaat deneyleri, insanların “otoritenin çizdiği açıya” nasıl uyduğunu açıkça ortaya koyar.
Ama bu noktada kritik bir soru doğar: Biz kendi gönye çizgimizi mi izliyoruz, yoksa toplumun çizdiği açıda mı yaşıyoruz?
Kimi birey, sosyal kabule ulaşmak için kendi yönünü düzeltir; kimiyse bu hizayı reddeder. Her iki durumda da gönye, bireyin toplumsal rolünü belirleyen bir ölçü aracına dönüşür.
İçsel Gönye: Kendini Ölçmenin Psikolojisi
Hepimiz hayatımız boyunca kendi içsel gönyemizi kullanırız.
– Ne kadar başarılıyım?
– Ne kadar iyi bir insanım?
– Ne kadar doğru karar verdim?
Bu sorular, zihinsel bir ölçüm sürecidir. Kendini değerlendirme, psikolojide hem motivasyonun hem de kaygının kaynağıdır. Mükemmellik arayışı, tıpkı bir ustanın her tahtayı ideal açıya getirmeye çalışması gibidir.
Ancak psikolojik denge, mutlak doğrulukta değil; esneklikte yatar. İnsan ruhu, her zaman düz çizgilerle işlemeyen bir tasarımdır.
Provokatif Sonuç: Gönye Bizim İçin mi, Yoksa Bize Karşı mı?
Temelde gönye, düzgünlük için yapılır. Ama insanın doğası eğridir; duygularımız, düşüncelerimiz ve ilişkilerimiz çoğu zaman karmaşık açılarla örülüdür.
O hâlde şu soruyu sormalıyız: Ruhumuzun gönyesi bizi mi hizalıyor, yoksa bizi sınırlıyor mu?
Belki de artık kendi içsel gönyemizi yeniden tasarlamanın zamanı gelmiştir — daha anlayışlı, daha esnek, daha insani bir ölçüyle.